Τι είναι το άγχος;

Ως άγχος ορίζουμε το γνωστό σε όλους δυσάρεστο συναίσθημα που νιώθουμε κάθε φορά που αισθανόμαστε ότι πλησιάζει ένας 'κίνδυνος' ή 'απειλή' ή ένα γεγονός δυσανάλογα μεγάλο σε σχέση με αυτά που θεωρούμε ότι μπορούμε να αντιμετωπίσουμε. Ο σκοπός του είναι να μας κινητοποιήσει για να αντιμετωπίσουμε τον κίνδυνο, σε υπερβολικό βαθμό όμως μπορεί να κάνει τη ζωή μας δυσάρεστη.

Το άγχος που νιώθουμε εκδηλώνεται μέσα από το σώμα, τη σκέψη και τη συμπεριφορά μας και υπάρχει μαζί και με άλλα συναισθήματα, όπως το φόβο, την αγωνία, αλλά και τη θλίψη ή το θυμό.

Όταν αισθανόμαστε άγχος ενεργοποιούνται στο σώμα κάποιοι βιολογικοί μηχανισμοί που έχουν ως αποτέλεσμα να χτυπάει η καρδιά πιο γρήγορα και πιο δυνατά, η αναπνοή να γίνεται επίσης πιο γρήγορη και δύσκολη, να θολώνουν τα μάτια, να ιδρώνουμε, να νιώθουμε ζαλάδα, ναυτία ή κόμπο στο στομάχι, τρεμούλα ή πόνους στους μυς μας.

H σκέψη μας αποκτά δυσάρεστο περιεχόμενο και συχνά δυσκολευόμαστε να εστιάσουμε την προσοχή μας κάπου και να συγκεντρωθούμε σε αυτό που κάνουμε.

Η συμπεριφορά μας αλλάζει κι εκείνη. Αισθανόμαστε υπερένταση και μπορεί να είμαστε σε υπερδραστηριότητα χωρίς συγκεκριμένο λόγο (π.χ. να κάνουμε νευρικές και απότομες κινήσεις) ή να έχουμε ακραίες και απρόβλεπτες αντιδράσεις χωρίς προφανή λόγο (φωνές, κλάμα).

Το άγχος για τις εξετάσεις

Οι εξετάσεις είναι ένα σημαντικό γεγονός της μαθητικής ζωής. Οι πανελλήνιες ειδικά έχουν ιδιαίτερη σημασία σε σχέση με άλλες εξετάσεις, και ως γεγονός είναι πιο σοβαρό από τις περισσότερες αγχογόνες καταστάσεις που η πλειοψηφία των μαθητών έχει περάσει ως τότε. Για αυτό το λόγο προκαλεί και έντονο άγχος. Το άγχος για τις πανελλήνιες αφορά κυρίως:

• τη διαδικασία της εξέτασης (Τι θέματα θα πέσουν; Θα είναι δύσκολα ή εύκολα; Θα τα βγάλω πέρα; Θα καταλάβω την ερώτηση; Θα θυμηθώ εκείνη την ώρα την απάντηση; Θα μείνω ψύχραιμος; Κι αν κολλήσει η σκέψη μου;)
• την πιθανή αποτυχία (Κι αν δεν τα καταφέρω; Τόσος κόπος χαμένος; Πώς θα αντιδράσουν οι γονείς μου; Οι καθηγητές μου; Κι αν γίνω ρεζίλι στους συμμαθητές μου; Κι αν απογοητεύσω όσους πίστεψαν σε μένα; Τι θα αξίζω αν δεν τα καταφέρω; Θα αντέξω την αποτυχία; Τι θα κάνω μετά;)

Που οφείλεται το άγχος για τις εξετάσεις

Σε μεγάλο βαθμό οφείλεται στην ιδιαίτερη σημασία που έχουν οι εξετάσεις και ειδικά οι πανελλήνιες εξετάσεις, για την κοινωνία, την οικογένεια αλλά και τον κάθε εξεταζόμενο μαθητή.

Όσον αφορά στην κοινωνία, το να είναι κανείς 'επιτυχημένος' είναι γενικά μια από τις ύψιστες κοινωνικές αξίες.

Όσον αφορά στην οικογένεια, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που η οικογενειακή ζωή περιστρέφεται και οργανώνεται γύρω από το διάβασμα και την επιτυχία του μαθητή στις εξετάσεις. Γίνεται μια μεγάλη 'επένδυση' οικονομική και συναισθηματική από την οποία η οικογένεια περιμένει τη μέγιστη απόδοση.

Για τον κάθε μαθητή οι εξετάσεις μπορεί να έχουν μια ιδιαίτερη σημασία ανάλογα με το στόχο που προσπαθεί να πετύχει μέσα από αυτές, γενικά όμως όλοι επηρεάζονται από την οπτική της οικογένειας και του σχολείου πάνω σε αυτό το θέμα. Για κάποιους είναι απλά μια αναπόφευκτη διαδικασία για να τελειώσουν το σχολείο. Για άλλους είναι η ευκαιρία για να σπουδάσουν ένα αντικείμενο που τους ενδιαφέρει να ασχοληθούν επαγγελματικά με αυτό. Κάποιοι θέλουν να ανταποκριθούν στις προσδοκίες των άλλων και να κερδίσουν έτσι την αναγνώριση τους. Για άλλους είναι σημαντικό να δουν την 'ανταπόδοση των κόπων τους' και την προσπάθειά τους να ανταμείβεται. Για κάποιους οι πανελλήνιες εξετάσεις είναι η μόνη ευκαιρία για περαιτέρω εκπαίδευση (π.χ. για οικονομικούς λόγους).

Αρκετοί μαθητές ταυτίζουν την επιτυχία στις πανελλήνιες με την αξία τους ως άτομα, θεωρούν δηλαδή ότι αξίζουν κάτι μόνο αν πετύχουν. Έτσι έχουν πολύ υψηλές απαιτήσεις από τον εαυτό τους και πιέζονται για υψηλές επιδόσεις. Κάθε πιθανή αποτυχία τότε είναι ιδιαίτερα απειλητική για την αυτοεκτίμηση.

Όλοι οι μαθητές για τους παραπάνω λόγους και για πολλούς άλλους προσωπικούς για τον καθένα βιώνουν τις εξετάσεις ως ένα αγχογόνο γεγονός, δεν έχουν όμως όλοι τον ίδιο βαθμό άγχους.

Πότε το άγχος βοηθάει στις εξετάσεις

Ένα άγχος μέτριου βαθμού για τις εξετάσεις είναι απαραίτητο και πολύ βοηθητικό. Κινητοποιεί το μαθητή να αξιοποιήσει το χρόνο του και να οργανώσει το διάβασμά του. Κατά τη διάρκεια της εξέτασης κρατά τον οργανισμό σε εγρήγορση και οξύνει τις λειτουργίες αυτές που είναι απαραίτητες για μια καλή επίδοση (προσοχή, μνήμη, συγκέντρωση).

Πότε το άγχος δε βοηθάει στις εξετάσεις

Όταν το άγχος για τις εξετάσεις είναι πολύ έντονο μπορεί να επηρεάσει την προετοιμασία και το διάβασμα. Αντί να συγκεντρώνεται κανείς στην ύλη των εξετάσεων η σκέψη μονοπωλείται από όσα μπορεί να πάνε στραβά. Αλλά και κατά τη διάρκεια της εξέτασης το έντονο άγχος μπορεί να αναστείλει τη σκέψη και τη μνήμη και να δημιουργήσει πρόβλημα στην επίδοση. Μπορεί να επηρεαστεί η κριτική ικανότητα ή να 'θολώσει το μυαλό'.

Από τι εξαρτάται ο βαθμός του άγχους

Ο βαθμός άγχους που βιώνει ο κάθε μαθητής στις εξετάσεις εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το πόσο αισθάνεται επαρκής να τις αντιμετωπίσει. Αυτή η αίσθηση επάρκειας εξαρτάται από:

• την προετοιμασία του μαθητή
• το πόσο σημαντικό θεωρεί το στόχο που έχει θέσει
• την εμπιστοσύνη στον εαυτό του και ειδικά στην ικανότητά του να τα βγάζει πέρα σε δύσκολες καταστάσεις
• την εμπιστοσύνη που εισπράττει από το περιβάλλον του (οικογένεια, καθηγητές κτλ)
• την οπτική γωνία από την οποία βλέπει την κατάσταση. Η οπτική μπορεί να είναι απαισιόδοξη, υπεραισιόδοξη ή ρεαλιστικά αισιόδοξη.

Για παράδειγμα:
Απαισιόδοξη οπτική: 'οι εξετάσεις θα είναι πολύ δύσκολες, δεν πρόκειται να τα καταφέρω, σίγουρα θα αποτύχω'.
Υπεραισιόδοξη οπτική: 'οι εξετάσεις είναι παιχνιδάκι για μένα, σίγουρα θα πετύχω'.
Ρεαλιστικά αισιόδοξη οπτική: 'δεν ξέρω πώς θα είναι οι εξετάσεις αλλά θα βάλω τα δυνατά μου για να τα καταφέρω'.

Η ρεαλιστικά αισιόδοξη οπτική βοηθά περισσότερο το μαθητή να μην απογοητευτεί προκαταβολικά αλλά και να συντονίσει τις προσπάθειές του για ένα καλύτερο αποτέλεσμα. Έτσι τελικά μπορεί να νιώσει πιο επαρκής να αντιμετωπίσει τις εξετάσεις.

Πώς αντιμετωπίζεται το άγχος για τις εξετάσεις

1. Καταρχήν είναι απαραίτητη η φροντίδα του εαυτού. Ας φροντίσει ο καθένας να τρώει καλά, και να κοιμάται καλά και ας δίνει στον εαυτό του μικρά διαλείμματα χαλάρωσης και ξεκούρασης ώστε να μην είναι σε μόνιμη πίεση που θα συσσωρευτεί.
2. Βοηθάει να έχει οργανώσει κανείς καλά το διάβασμά του και να είναι όσο το δυνατό καλύτερα προετοιμασμένος για να μην μαζευτούν πολλά για την τελευταία στιγμή που θα προκαλέσουν επιπλέον άγχος. Γενικά, ας προσπαθούμε να κάνουμε την καλύτερη δυνατή αξιοποίηση του διαθέσιμου χρόνου.
3. Ας αναγνωρίσει ο καθένας τι σημαίνουν για αυτόν οι εξετάσεις, η επιτυχία ή η αποτυχία σε αυτές. Ίσως έτσι δώσει μια ερμηνεία στο δικό του άγχος και τελικά, αν το γνωρίσει καλύτερα, το φοβάται λιγότερο.
4. Ας αναγνωρίσει ο καθένας με τι οπτική βλέπει τις εξετάσεις και πόσο αυτή τον βοηθάει στο διάβασμα και στην αντιμετώπιση του άγχους. Συνήθως βοηθάει μια ρεαλιστικά αισιόδοξη οπτική που λαμβάνει υπόψη την προετοιμασία που έχει κάνει ο καθένας. Είναι σημαντικό να εμπιστεύεται κανείς την προετοιμασία του και να βάζει στόχους ανάλογους με αυτή.
5. Ας πει ο καθένας στους κοντινούς του ανθρώπους, κυρίως στην οικογένεια αλλά και άλλους π.χ. στους καθηγητές και στους φίλους, τι θα μπορούσαν να κάνουν για να τον βοηθήσουν ή τι να σταματήσουν να κάνουν για να μην τον επιβαρύνουν με επιπλέον άγχος.
6. Βοηθάει να ακούει κανείς τις προτροπές και τις συμβουλές των δικών του που είναι έτσι κι αλλιώς καλοπροαίρετες, αλλά τελικά να βρίσκει το δικό του ρυθμό και να προσδιορίζει ο ίδιος τι τον βοηθάει και τι όχι.
7. Σε περίπτωση που αισθανθεί κανείς έντονο άγχος την ώρα που βρίσκεται στην αίθουσα των εξετάσεων καλό είναι να μην τα παρατήσει αμέσως. Τα σωματικά συμπτώματα του άγχους, όσο δυσάρεστα κι αν είναι, συνήθως υποχωρούν μετά από κάποια λεπτά της ώρας. Αν κάποιος δεν μπορεί να απαντήσει σε μια ερώτηση, ας προσπαθήσει να συγκεντρωθεί σε μια επόμενη χωρίς να σκέφτεται την αποτυχία και ας επανέλθει στη δύσκολη ερώτηση στο τέλος.

Ας αντικαταστήσουμε το 'πρέπει να επιτύχω' με το 'θέλω να επιτύχω'.

"ΚΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ"